Op zaterdag 23 september zullen we van 10- 13 uur burendag vieren bij Ons Buiten. Commissie Natuurlijk Tuinieren, de Activiteiten Commissie en de BiodiversiteitsCommissie zullen dit gezamenlijk organiseren.
We noemen de dag “High tea voor mens en dier “. Er zal thee te proeven zijn van verse en gedroogde kruiden. U mag dit dan zelf maken of mengen kan ook natuurlijk.
Verder zullen er lekkere high tea hapjes te proeven zijn. Natuurlijk Tuinieren zal dit onder andere verzorgen. Hiervoor vragen wij graag uw medewerking. Wilt u en kunt u wat lekkers maken voor tijdens de high tea laat het ons dan weten.
Aan de dieren denken wij ook die dag. Er zullen schuilplaatsen, nestkasten en voedselpotten gemaakt worden als activiteit. En er zal een vogelkwis zijn en er is een grabbelton. Dit alles voor groot en klein. Ook zullen wij van 11-12 uur een extra planten- en zadenruilbeurs houden. Dus heeft u nog zaden, stekken, zaailingen of worden uw planten te groot….neem ze mee en u maakt er iemand anders weer blij mee. Deze ochtend is ook de wedstrijd voor de grootste courgette en pompoen, wie heeft het grootste zonnebloemhoofd, wie maakt de mooiste groentenmand en wie brengt het mooiste veldboeket. Hierbij kunt u een aardig prijsje winnen.
U leest het goed…er is dus heel veel te beleven die ochtend!!
Namens Commissie Natuurlijk Tuinieren, de Activiteiten Commissie, en de BiodiversiteitsCommissie.
U kunt contact met ons opnemen via: Biodiversiteitonsbuiten@gmail.com
In het winkeltje op Ons Buiten heb je de keuze uit verschillende soorten tuinaarde. Maar wat zit er precies in en wat doen ze met de bodem, het ‘thuis’ van onze planten en met het bodemleven? Bomen, planten, struiken, knollen en wortels voelen zich thuis in een gezonde bodem en voeden zich ermee. Maar die bodem wil ook wat. Als hij te veel wordt opgegeten zonder dat hij iets terug krijgt, lokt hij heermoes, paardenbloemen, ridderzuring en andere planten die hem minder schraal maken doordat ze met hun penwortels uit diepere lagen voedingsstoffen naar boven brengen. Veel tuinders versjouwen daarom in het voorjaar zakken grond uit het winkeltje naar de tuin. Wat zit er in die zakken en wat doet het met de grond? Inmiddels weten we dat we beter geen turf kunnen gebruiken. Turf is gedroogd veen. Ideaal als potgrond, want de grond is in eeuwen tijd gevormd door plantenresten uit moerasland. Het heeft een goede structuur, heeft een lage zuurgraad en een goede sponswerking. Het houdt dus water vast. En het is betrekkelijk goedkoop. Waarom zou je dan kiezen voor de duurdere biologische potgrond en tuinaarde van bioKultura? Dat zit zo. Nederland bestond voor een groot deel uit hoogveen. Dat is in de loop der eeuwen afgegraven om te gebruiken als brandstof. Nu zijn de overgebleven hoogveengebieden in Nederland beschermd natuurgebied. We halen daarom de turf voor de universele potgrond uit Duitsland en uit de Baltische staten, treinladingen vol. Het is een goedkope grondstof. Daar komt bij dat het afgraven van veen klimaatverandering stimuleert. In veengebieden liggen namelijk enorme hoeveelheden koolstof opgeslagen en dat komt bij het ontwateren en afgraven vrij in de vorm van CO2. Wat betreft de biologische tuinaarde van bioKultura hierbij de voordelen op een rijtje: • het geeft langdurig voedingsstoffen af waardoor bijmesten niet nodig is; • het is met een hoog humusgehalte de ideale basis voor je planten; • Het houdt vocht goed vast en geeft het af, ook wanneer het een keer te droog is geworden; • het is luchtig van structuur waardoor het wortelstelsel van je plant zich goed ontwikkelt; • het slaat niet dicht waardoor mos geen kans krijgt; • Het heeft een lange levensduur omdat voeding in de grond behouden blijft. Je hebt er dus veel minder van nodig dan van andere tuinaarde.
ACTIE zaterdag 30 september: biologische tuinaarde van Bio-Kultura voor slechts €2,00
Om de bio-Kultura tuinaarde compost een keer uit te kunnen proberen kan iedere tuinder van Ons Buiten zaterdag 30 september van twee zakken kopen voor €2,- per zak. Wees er op tijd bij want OP = OP.
Wist-je-dat:
de aarde van een molshoop geweldige potgrond vol leven is?
je ‘oude’ potgrond kunt mengen met compost en eventueel een heel klein beetje biologische meststof en een heel klein beetje kalk om goede potgrond te krijgen?
De worm een belangrijke speler in het bodemvoedselweb Wormen spelen een belangrijke rol in het gezond houden van de bodem. Zonder regenwormen groeien landbouwgewassen en wilde planten lang niet zo snel. Geen wormen betekent onvoldoende voedsel voor mensen en ander leven waarmee we de aarde delen. Misschien zijn wormen zelfs belangrijker voor gezonde ecosystemen en het welzijn van de mens, dan bijen. Christopher Lloyd beschreef de honderd belangrijkste levensvormen op aarde. Volgens hem staat de regenworm op nummer 1: “Waar wormen graven, gedijt de mensheid. Wanneer wormen sterven, gaan samenlevingen ten onder.” Wormen zijn simpele, zachte dieren. Eigenlijk is een worm niet veel meer dan een gespierde buis met een mond aan de ene kant en een anus aan de andere. Een recht stuk darm verbindt mond en anus. Wormen ademen door hun huid en hebben alleen wat lichtgevoelige cellen op hun rug. De regenworm graaft verticale tunnels van een meter diep. Hij komt alleen in het donker aan de oppervlakte om een paar dode bladeren te snaaien die hij meetrekt naar zijn onderaardse hol. Naast bladeren eten ze ander rottend organisch materiaal zoals compost, kleine dode dieren en schimmels. Voor aan hun lichaam hebben ze een farynx waarmee ze hun voedsel opslobberen en vermalen tot pasta. Daarna scheiden ze de pasta uit en maken zo de grond vruchtbaar. Een gezonde tuin vol wormen produceert een flinke berg eersteklas compost voor je planten. Tegelijkertijd zorgen wormen voor zuurstof in de bodem die doordringt tot de plantenwortels. Daarmee voorkomen ze dat de grond verdicht zodat water, ook bij zware regenval, gemakkelijk in de bodem doordringt. Naast het gezond houden van de bodem vormen wormen een belangrijke voedselbron voor vogels en zoogdieren. Dat is een goede reden om onder de grond te blijven maar voor een partner moeten wormen naar de oppervlakte komen. Omdat ze hermafrodiet zijn, dus zowel mannelijk als vrouwelijk, kunnen ze met elk ander volwassen exemplaar van dezelfde soort paren. Terwijl ze kop aan staart naast elkaar in vochtig gras liggen, wisselen ze sperma uit dat ze een paar dagen of zelfs weken opslaan. In die periode scheidt het zadel (de iets dikkere, gele band op een volwassen worm) een slijmerige weefselring af waar de worm uit kruipt zodat de ring over zijn vrouwelijke delen schuift die er ondertussen zo’n twintig eitjes aan hecht. Al kruipend komen de eitjes op de ring langs het sperma van de partner die de eitjes bevrucht. Eén worm is natuurlijk maar een miezerig klein beestje maar biologisch gezien zijn wormen belangrijk vanwege hun aantal. In sommige leefomgevingen wegen de wormen meer dan alle andere dieren bij elkaar. Een paar wormen slaan geen deuk in een pakje boter maar miljoenen wormen maken een bodem gezond. We doen er dus verstandig aan goed voor ze te zorgen. Hoe? Dat lees je hieronder in de wist-je-datjes. In het laatste deel (6) over de bodem bespreken we de tuingrond die je in het winkeltje kunt kopen gekoppeld aan een actie van slechts één zaterdagse winkeldag (30 september)! Wist je dat:
een hoopje verse wormenuitwerpselen vijf keer zo rijk is aan stikstof, zeven keer zo rijk aan fosfaat en elf keer zo rijk aan kalium als de bovenste 15 centimeter van de omliggende grondlaag?
elke worm per jaar 4,5 kilo van die voedingsstofrijke uitwerpselen kan produceren?
een grote gewone regenworm een topsnelheid haalt van ongeveer 1 centimeter per seconde, zo’n 36 meter per uur? Sommige naaktslakken zijn sneller.
een worm een druk van meer dan tweehonderd keer zijn eigen lichaamsgewicht kan uitoefenen om een doorgang in de grond te forceren, waardoor hij in verdichte aarde kan doordringen?
er minstens zesduizend soorten wormen op aarde voorkomen?
de gewone regenworm acht jaar of ouder wordt?
het grootste bekende regenworm 40 centimeter lang was en 26 gram woog?
dat in Victoria in Zuid-Australië een ringworm leeft, de Megascolides australis die wel drie meter lang kan worden met een omtrek van negen centimeter?
wormen bij bodemtrillingen naar de oppervlakte komen om te vluchten voor een mol (en vervolgens door een stampende meeuw worden verorberd)?
op de website van Ons Buiten de pieren-power-poster met interessante informatie staat? www.onsbuitenleiden.nl
je met een wormenbak, je groente- en fruitafval dichtbij huis kwijt kunt?
dat de wormen in de wormenbak dit afval omzetten in wormenthee én in compost?
dat je deze wormenthee 10 x met water moet verdunnen en dan gratis mest hebt voor je moestuin?
dat de wormen naar de bak erboven migreren als de compost in de onderste bak klaar is om te oogsten?
dat de wormenbak meteen een wormenkwekerij is?
je aanwezigheid en activiteit van regenwormen kunt stimuleren door: -regelmatige aanvoer van organisch materiaal en plantenresten -alles wat je uittrekt terugleggen op de bodem als voedsel voor de wormen -de bodem met rust laten dus geen grondbewerking -de bodem bedekt houden, ook in de herfst en de winter -je met stapstenen ervoor zorgt dat je het bodemleven elders niet plet -klaver in het gras te laten groeien in plaats van alleen maar gras
Tekst bij de afbeelding: De mycchoriza schimmel (witte draden) verlengt het wortelsysteem (bruin) van de plant en versterkt de capaciteit voor opname van voedingsstoffen (foto door: Rachael Kowaleski)
Een gezonde bodem is belangrijk voor dieren, planten, bloemen én voor onze oogst. De bodem, jarenlang onderbelicht, blijkt een wereld op zich. Een gezonde bodem zit namelijk vol leven. Niet alleen met wormen en insecten maar ook met een duizelingwekkende hoeveelheid bacteriën, schimmels en andere micro-organismen. Al dit leven houdt onze planten gezond en is dus onmisbaar. Chemische middelen schaden micro-organismen. Omdat de planten dan geen hulp meer krijgen van de micro-organismen zijn er steeds meer kunstmatige toevoegingen nodig. Deze zijn giftig voor mensen en andere levensvormen en dus belanden we in een vicieuze cirkel. Het alternatief is erken op een manier die het bodemvoedselweb versterkt in plaats van schaadt.
Hoe werkt het (bodem)voedselweb? In en op de bodem is het een eten en gegeten worden. Het overzicht van wie wie eet in de bodem, heet het bodemvoedselweb (zie afbeelding). Dit is een complex geheel. Al het levende in en op de bodem is met elkaar verbonden. Interacties, relaties, chemische en fysische processen verbinden alle organismen met elkaar. Ook de mens maakt deel uit van het voedselweb. Immers als we al het levende weg zouden halen van de aarde dan sterft de mens drie keer, zo afhankelijk zijn we van alles wat leeft. Zonder zuurstof houden we het negentig seconden vol. Zonder eten drie dagen en zonder water drie weken. Daarom zijn wij deel van het voedselweb.
Laten we beginnen bij de plant. De plant vormt biomassa door middel van fotosynthese. Simpel gezegd zet de plant zonlicht om in suikers en zuurstof. Via de wortels scheidt de plant koolhydraten en eiwitten uit. Hiermee voeden bacteriën en schimmels zich. Daarom beïnvloeden planten de aantallen en soorten schimmels en bacteriën in de grond. Voedingsstoffen vormen een gesloten kringloop. Elk organisme sterft, wordt gegeten door een ander organisme, of scheidt mest uit. Al die biomassa wordt (zolang zij binnen het ecosysteem blijft) in een aantal stappen afgebroken. Verschillende organismen zorgen hiervoor. Bij deze afbraak komen er voedingsstoffen vrij. Bacteriën en schimmels slaan de voedingsstoffen op. Als zij doodgaan of opgegeten worden, kan de plant hun voedingsstoffen weer opnemen. Bij gebruik van kunstmest verdwijnt een groot deel van de voedingsstoffen in het grondwater. Zónder kunstmest blijven de voedingsstoffen aanwezig in de bodem én beschikbaar voor de plant.
Een gezond bodemvoedselweb bevat ook ziekteverwekkende schimmels en bacteriën. Deze concurreren met ‘goede’ bodemorganismen om voedingsstoffen, lucht, water en ruimte. Een grote diversiteit aan ‘goede’ bodemorganismen houdt ziekteverwekkende schimmels en bacteriën in bedwang. Bovendien vormen schimmels een net rondom plantenwortels. Dit net beschermt de plant tegen pathogene schimmels en bacteriën. Ook bacterieel slijm vangt pathogenen. Sommige schimmels en bacteriën produceren stoffen zoals vitaminen en antibiotica, die de plant gezond houden. Elk lid van het bodemvoedselweb heeft een specifieke rol. Wanneer één element van het voedselweb wordt uitgeschakeld, kan dit drastische gevolgen hebben.
Beemdkroon is een overblijvende plant uit de kamperfoeliefamilie en staat op de rode lijst. Reden genoeg om aandacht te besteden aan deze rijkbloeiende plant die ook nog eens lang bloeit. Maar dat niet alleen. Veel verschillende soorten bijen komen nectar drinken omdat de nectar ook voor bijen met een korte tong toegankelijk is. Niet alleen honingbijen maar ook diverse soorten solitaire bijen zoals de Blauwzwarte houtbij en de Breedbandgroefbij, hommels, zweefvliegen en dagvlinders zijn op de beemdkroon te vinden. De knautiabij is zelfs afhankelijk van deze plant en ook de beemdkroonboktor leeft op en van de plant hoewel die in Nederland niet vaak is waargenomen. Beemdkroon houdt van zon maar verdraagt ook licht schaduw. Knautia, de botanische naam, dankt ze aan de Duitse arts en plantkundige Christian Knaut die van 1654 tot 1716 leefde. Arvum is het Latijnse woord voor akker, veld en (bouw)land. De soortaanduiding arvensis betekent op akkers of in het veld voorkomend of groeiend. Vroeger heette de plant Scabiosa arvensis omdat ze gebruikt werd bij de behandeling van schurft, Scabies is het Latijnse woord voor schurft, vandaar ook oude Nederlandse namen als Schurftkruid en Grote scabieuse. De Nederlandse naam Beemdkroon betekent kroon van een beemd. Beemd verwijst naar een vochtig tot drassig gras- of hooiland zoals in hooidalen. Omdat daar vroeger geen bemesting plaatsvond, was er een rijke flora. Het blad gebruikte men vroeger als surrogaatthee. Het jonge blad kun je eten, bijvoorbeeld in een gemengde salade maar echt lekker is het niet hoewel smaken natuurlijk verschillen.
de waterhuishouding van de bodem In een grillig klimaat is de waterhuishouding ontzettend belangrijk. Het ene jaar hebben we langdurige droogte met hevige plensbuien en het andere jaar hebben we langdurige regen. We maken ons zorgen over de hoogte van het grondwater en tegelijkertijd moeten we overtollig water kunnen afvoeren als de tuin dreigt te overstromen. Waterreservoirs zoals regentonnen en vijver(tje)s zien we volop in onze tuinen en zolang er in droge zomers geen verbod is, kunnen we water voor de planten uit de sloot halen. Toch is er een eenvoudige manier om ervoor te zorgen dat je niet met water hoeft te sjouwen en je je ook niet druk hoeft te maken over wateroverlast. De bodem kan namelijk de eigen waterhuishouding reguleren als er een vochtbuffer is. Een humuslaag op de bodem is zo’n goede buffer. De planten zijn dan niet afhankelijk van de mens en putten uit de vochtvoorraad die in de humuslaag zit. Bovendien heeft een biologisch actieve bodem, noodzakelijk voor de groei en bloei van planten, humus nodig. Humus ontstaat door de activiteit van de organismen op en in de bodem. Het is het totaal van dood organisch materiaal in de bodem. Afgebroken en verteerde organische stoffen die zich met de minerale bodem vermengen hebben een vruchtbare bodem als resultaat. De humuslaag bepaalt in hoge mate de vruchtbaarheid van de bodem. Je kunt de humuslaag vergroten door veel organisch materiaal toe te voegen zoals compost en groenbemesters die je onder de grond werkt zodra ze zijn afgestorven. De bodem is dus blij met een luie tuinder: de oogstresten, afstervende plantendelen en bladeren die je in de herfst laat liggen, vormt het bodemleven allemaal om tot humus en daar hoef je helemaal niets voor te doen! Humus is de doorslaggevende factor voor de stabiliteit van de bodemstructuur. Zonder humus is er geen leven in de bodem mogelijk.
Courgette tussen stro
Wist je dat:
het organisch materiaal bestaat uit 10% plantenwortels, 5% bodemleven en 85% afgestorven organisch materiaal (= humus)?
het bodemleven bestaat uit 40% bacteriën en straalschimmels, 40% schimmels en algen, 12% regenwormen en 8% overige diertjes?
in de ruimte met de meeste wortelvorming, dus een kruimelige bodem, organisch materiaal wordt afgebroken en tot humus gevormd, door o.a. bacteriën, schimmels, regenwormen, slakken, pissebedden, kevers, mijten en insectenlarven?
humus in de kleibodem, zoals op Ons Buiten, bijdraagt aan een grotere porositeit en daarmee aan een betere luchtigheid en opwarming?
er twee soorten humus zijn, namelijk voedingshumus en bestendige humus?
voedingshumus uit plantenresten van kruidachtige, zachte en niet verhoute plantenresten bestaat die snel door bodemorganismen worden afgebroken en een goede voedingsbron zijn voor het bodemleven?
bestendige humus het slecht afbreekbare materiaal is van houtachtige bestanddelen die veel cellulose of lignine bevatten en daarom langzaam worden afgebroken?
De stabiele bodemkruimels van de bestendige humus goed zijn voor de biologische activiteit van de bodem en habitat voor veel microben?
de kleur van de bodem de hoeveelheid humus die hij bevat verraadt? Hoe donkerder de bodem hoe meer humus hij bevat.
je de hoeveelheid humus kunt aflezen aan de hand van een molshoop omdat mollen aarde uit diepere grondlagen naar boven brengen?
Commissie Natuurlijk Tuinieren
Een vijvertje in de tuin zorgt voor waterberging bij plensbuien
Terwijl we ons als tuinders vooral bezig houden met alles wat er boven de grond gebeurt, ontdekken we steeds meer het belang van de bodem waarop onze planten bloeien en groeien. We verzorgen onze planten, geven ze water als ze dorst hebben en halen verstikkend onkruid weg zodat ze de ruimte hebben om te groeien. Al met al een hele klus. Als dank krijg je een bloeiende tuin of een rijke oogst.
Wij eten groenten. Groenten halen op hun beurt hun voeding uit de bodem. Maar wat krijgt de bodem daar eigenlijk voor terug? Hoe voorkomen we dat de bodem uitgeput raakt? Het blijkt een kwestie van geven en nemen met vier kernpunten:
1. de bodemstructuur (zie hieronder), 2. de waterhuishouding (deel 3) 3. de voedingswaarde/ bodemvruchtbaarheid (deel 3, 4) 4. het bodemleven/ het bodemvoedselweb (deel 4, 5).
Ze zijn alle vier essentieel voor een goede ontwikkeling van de planten.
1. Wat is een goede bodemstructuur?
De structuur van de bodem betreft de verhouding tussen lucht, water, mineralen en organisch materiaal. De structuur van de bodem gaat over dichtheid en doorlatendheid. De structuur bepaalt hoeveel water en lucht een bodem kan bevatten. In grote poriën van de bodem zit lucht, in de kleine zit water. De structuur beïnvloedt welke beestjes er in de bodem kunnen leven dus hoeveel biodiversiteit er in de bodem zit. Hoe meer biodiversiteit, hoe minder ziekten en plagen.
Een gezonde bodem heeft een open structuur. Bij een slechte bodemstructuur (bijvoorbeeld door zware regen op kale grond) ontstaan verschillende problemen. Water zakt niet weg en blijft staan. Er is geen zuurstofverversing, de bodem wordt ‘anaeroob’ en nuttige micro-organismen sterven. Bij een slechte bodemstructuur zijn schadelijke organismen (zoals de worteletende aaltjes) in het voordeel ten opzichte van hun natuurlijke bestrijders (zoals roofaaltjes). Natuurlijke bestrijders zijn namelijk groter en hebben een meer poreuze bodem nodig. Veel mensen denken onterecht dat je structuur creëert door te ploegen, te spitten of te frezen. Dat is onjuist, maar hoe ontstaat een goede bodemstructuur dan wel?
Een goede kruimelstructuur ontstaat als volgt: op de aarde blijft water liggen, waarin algen groeien. Zij voegen biomassa toe waardoor er voedsel ontstaat voor bacteriën. Bacteriën produceren een slijmlaag (biofilm) waarmee ze zich aan de bodemdeeltjes hechten en waarmee de bodemdeeltjes aan elkaar hechten. Planten produceren biomassa, waarmee ze het bodemvoedselweb van energie voorzien. Schimmeldraden kunnen dan tussen de bodemdeeltjes groeien en rijgen deze aan elkaar tot kruimels. Vervolgens bewegen wormen zich door de bodem en produceren mineralen en organische stof (humus). Samen met gravers zoals mollen vormen zij gangenstelsels waardoor lucht en water de bodem binnenkomen.
Een optimale kruimelstructuur in de bodem maakt de bodem vruchtbaar. Een kruimelige structuur van de grond bevat lucht waardoor planten goed kunnen wortelen en een uitgebreid wortelstelsel opbouwen. Een plant met een goed wortelstelsel staat stevig en neemt voldoende voedingsstoffen en water uit de bodem op. Pas dan kan een plant zich goed ontwikkelen, groeien en bloeien. Bovendien zorgt een kruimelige structuur ervoor dat de bodem niet dichtslaat en dat overtollig water gemakkelijk weg kan.
Kleigrond, zoals we die op Ons Buiten hebben, is de ‘moeilijkste’ grondsoort. De kleine kleideeltjes binden voedingsstoffen en water goed en bevatten veel voedingswaarde en nutriënten. Maar een kleibodem is snel verzadigd met water en warmt langzaam op. Omdat een kleibodem heel compact is nemen de planten moeilijk voeding op. Kleigrond is lastig te bewerken omdat de bodem gemakkelijk dichtslibt en zich snel verdicht. Bij zware kleibodems verbeter je de luchtigheid en waterdoorlatendheid door zand of compost toe te voegen.
In deel 3 van deze serie bespreken we het effect van een goede waterhuishouding van de bodem en de betekenis van humus voor een gezonde (klei)bodem.
Wist je dat: – meer dan 90% van de wereldwijde voedselproductie direct afhankelijk is van de bodem? – de vorming van een centimeter nieuwe bodem gemiddeld honderd jaar duurt? – een vruchtbare bodem uit 45% minerale deeltjes bestaat, uit 25% water, 25% lucht en 5% organisch materiaal?
Foto’s: Anne Marie van Dam en Caroline de VlaamFoto’s: Anne Marie van Dam en Caroline de Vlaam
De natuur hergebruikt alles. Al bijna vier miljard jaar bloeien er bloemen, groeien er planten en bomen zonder één druppeltje roundup of ander gif en andere eindige grondstoffen. Daar kan de mens veel van leren. De energie voor al dat leven komt van de zon. Planten nemen zonlicht op en bouwen er complexe moleculen, suikers en eiwitten van. Hoe doen ze dat? Ze hebben in ieder geval koolstof, zuurstof, stikstof en kalium nodig om het zonlicht om te zetten. In een gezonde bodem zijn deze grondstoffen voldoende beschikbaar dankzij ontelbare wezentjes zoals wormen, pissebedden, duizendpoten, maden, mijten, springstaarten, schimmels en bacteriën. Zij breken namelijk bladeren, twijgjes, takken, poep, dode dieren, en alles wat maar organisch is, af, waarbij de voedingsstoffen vrijkomen die erin opgeslagen liggen. De planten slaan deze voedingsstoffen op om van het zonlicht suikers en eiwitten te maken.
Koolstof, een element dat planten nodig hebben, speelt een belangrijke rol in de klimaatverandering. Omdat het veenmoeras veel koolstof vasthoudt in de bodem is het gebruik van turf, afgegraven veenmoeras, een groot probleem. Bescherming van het veenmoeras gaat klimaatverandering tegen. Ook in jouw tuin kun je koolstof vasthouden door zoveel mogelijk organische stof te produceren. Dat is meteen goed voor je groenten en je bloemen. Je kunt bijvoorbeeld een boom planten omdat een nieuwe boom elk jaar, al groeiend, koolstof opslaat. De koolstof blijft in de boom tot hij doodgaat of omgehakt wordt. We hebben niet allemaal ruimte voor een boom maar je kunt er vanuit gaan dat hoe meer vegetatie je hebt, des te meer koolstof je opslaat. Kale aarde neemt dus geen koolstof op, droogt bovendien snel uit en de voedingsstoffen in de bodem verdwijnen als de bodem bloot ligt. Je kunt ook koolstof opslaan door zelfgemaakte compost, mulch of houtskool aan de grond toe te voegen. De bodem wordt er rijker, donkerder en gezonder van, waardoor het de wormen en ander bodemleven goed gaat, de grond beter afwatert en de planten sneller groeien. Planten die groeien slaan meer koolstof op en hoe meer plantaardig materiaal je in de tuin hebt, des te meer insecten, vogels en wilde dieren je lokt zodat plantenziektes minder kansen krijgen.
Deel 2 van de serie over de bodem gaat over een gezonde bodem. Wist je dat: – er in één handvol (gezonde) bodem meer leven is dan er mensen zijn op aarde? – de bodem voor ongeveer 45% uit minerale deeltjes (ontstaan uit gesteente) en voor de helft uit lucht en water bestaat? – de overige 5% levende en afgestorven planten en dieren zijn, de zogenaamde organische bestanddelen, dus de humus? – de wijze waarop deze bestanddelen op elkaar inwerken de eigenschappen van de bodem volledig kan veranderen en grote invloed heeft op de vruchtbaarheid van de bodem? – dit daarom het belangrijkste kenmerk van de bodem is? – er in de bodem voortdurend veranderingsprocessen plaatsvinden? – temperatuur en regen processen in de bodem bevorderen waarbij voedingsstoffen vrijkomen of juist gebonden worden? – dieren, bacteriën en schimmels stoffen in de bodem transformeren, afbreken en de manier beïnvloeden waarop de planten op elkaar kunnen inwerken? – groeiende planten (in lente en zomer) en afstervende planten (in herfst en winter) humus leveren en met hun wortels de bodemeigenschappen veranderen? – je daarom afstervende planten in herfst en winter beter kunt laten staan zodat ze het bodemleven voeden?
Madeliefje – Meizoentje – Bellis Perennis Zondag 4 juni werd het madeliefje uitgeroepen tot nationale bloem bij het radioprogramma Vroege Vogels. Daarom zetten we haar in deze tuinmededelingen voor de tweede keer als plant van de maand in het zonnetje! Wie kent haar niet: de madelief? Tot vreugde of verdriet van de tuinder staat het meizoentje graag in het gazon. Onder de heg doet ze het ook goed. Zolang ze voldoende zon krijgt, bloeit ze in mei en juni. Het is een overblijvend kruid en je kunt het dus eten. De jonge groene blaadjes passen in een salade net als de bloemen. Wacht niet te lang want geopende bloemen smaken bitter. Van de bloemknoppen kun je kappertjes maken. Wat veel mensen niet weten, is dat het madeliefje tot dezelfde familie behoort als de paardenbloem: de composieten (Asteraceae). En dit is een heel bijzondere familie die ook wel samengesteldbloemigen wordt genoemd. De planten uit deze familie hebben namelijk heel veel kleine bloemetjes in een bloemhoofd. De bloem van het madeliefje ziet eruit als een bloem, maar eigenlijk zijn het meer dan 100 kleine bloemetjes bij elkaar. Je kunt dat goed zien als zo’n ‘bloem’ uitgebloeid is. Op de bloembodem staan de zaden op de plekken waar eerst de bloemetjes stonden! Honingbijen, solitaire bijen, zoals de Grasbij en het Roodgatje en een enkele hommel bezoeken de madelief die nectar en stuifmeel biedt. Dus als je de vogels en insecten wilt steunen kun je proberen meer madeliefjes in je tuin te krijgen. Voor degenen die van kort gras houden zal dat gemakkelijker zijn omdat juist het madeliefje van kort gras houdt. Nadeel is dat kort gras slecht tegen droogte kan en ook minder goed veel regen kan opnemen.
Paardenbloem – Taraxacum officinale De laatste zondag van april is het De dag van de Paardenbloem. Daarom zetten we haar deze maand in het zonnetje.
Paardenbloem – Taraxacum officinale
Slechts weinig mensen weten hoe bijzonder de paardenbloem is omdat de plant de kans niet krijgt haar pracht te tonen. Voordat ze haar gele kopje kan uitvouwen, wordt ze soms al weggestoken. Bovendien zijn de paardenbloemen in Nederland zo algemeen dat bijna niemand er meer goed naar kijkt. En dat is jammer want er zijn maar weinig planten die zoveel bijdragen aan tuinieren. Om te beginnen komen er in Nederland naar schatting al meer dan 1000 soorten voor. Een bloeiend weiland kan meer dan 60 soorten bevatten, een gewone tuin meer dan 25 soorten. Als je ze laat staan natuurlijk. In totaal zijn er meer dan 4000 verschillende soorten paardenbloemen! De paardenbloem is een composiet met een diepe penwortel waarmee ze voedingsstoffen voor omliggende planten naar boven haalt. Bovendien maakt ze de grond los zodat wortels van andere planten makkelijker in de bodem kunnen komen.
Hoewel paardenbloemen geen bestuivers nodig hebben, zie je regelmatig insecten op de bloemen van paardenbloemen om nectar te drinken (voor suiker) of om stuifmeel te eten (voor eiwitten). Niet alle paardenbloemen produceren stuifmeel, maar wel alle paardenbloemen produceren nectar. Allerlei families foerageren op paardenbloemen, waaronder bladhaantjes, kniptorren, dansvliegen, zweefvliegen, bijen, hommels en vlinders. En dan is er natuurlijk de paardenbloemvlekgalmug, een kleine galmug waarvan de larven alleen in het blad van de paardenbloem leven. Dit verandert in een duidelijk zichtbare roodbruine vlek. Vanaf juli zijn deze vlekken zichtbaar. Paardenbloemen zijn eetbaar. De jonge bladeren, ook wel molsla genoemd, zijn minder bitter dan de volwassen bladeren. De kweek van de echte molsla is veel arbeidsintensiever. Als je de jonge bladscheutjes die in het voorjaar uitgroeien bedekt, ontstaat er geen of weinig bladgroen. Vroeger zochten mensen in molshopen naar deze ‘gebleekte’ paardenbloembladeren, vandaar de naam molsla. De bloem is alleen eetbaar vóórdat de plant zaad maakt, daarna niet meer. De gedroogde wortel helpt bij nier- en galkwalen, terwijl een afkooksel van de wortels, verse worteltinctuur of vers geperst wortelsap van de paardenbloem soelaas biedt bij artritis. Daarnaast hebben de wortels en bladeren door de aanwezige bitterstoffen een eetlustopwekkende werking en kun je de melk van de plant gebruiken tegen puistjes door ze rechtstreeks aan te brengen. Het sap van de bloem zou helpen tegen wratten. Van de bloemen kun je een honingachtige siroop koken of je kunt er jam van maken. In Engeland bevat de traditionele frisdrank (dandelion and burdock) deze siroop.
Ook koeien, schapen en geiten gebruiken de paardenbloem als medicijn. De mogelijke ondersteuning van de leverfunctie van melkvee is voor de melkveehouderij een belangrijk aspect van de paardenbloem. Paardensla is een alternatieve naam, de paardenbloem werd ook wel als veevoer gebruikt. Zelfs cavia’s en konijnen kun je voeren met vers geplukte bladeren van de paardenbloem. Tot slot is de paardenbloem het symbool en attribuut van de gematigdheid en een christelijk symbool van rouw. Redenen genoeg om deze maand volop te genieten van de paardenbloemen in je tuin.
Paardenbloem – Taraxacum officinale
Let op: verwijder tijdig de uitgebloeide bloemen. Voor je het weet, zit jouw tuin en die van je buren en verder, vol met paardenbloemen!
